انواع مصاحبه در روش تحقیق

در تحقیق اجتماعی، انواع زیادی از مصاحبه وجود دارد. معمول ترین مصاحبه ها عبارتند از:

• بی ساختار
• نیمه ساختار یافته
• ساختار یافته

انواع روش های مصاحبه به عنوان یک ابزار جمع آوری داده ها، نقاط قوت و ضعف زیادی دارند. روشی که برای مصاحبه انتخاب می شود با راهبردها، اهداف، و سوال های پژوهش تناسب دارد. به علاوه روش مصاحبه ای که ما انتخاب می کنیم روی جنبه های علمی مصاحبه و نحوه ای که این فرایند را مدیریت می کنیم تاثیر می گذارد. در هر حال انواع مصاحبه از عمق های متفاوتی برخوردارند و غنای اطلاعاتی حاصل از آنها نیز متفاوت است.

مصاحبه های بی ساختار

• مصاحبه بی ساختار، یا مصاحبه ی دارای ریزنکته های کامل(پرژرفا)، گاه مصاحبه سرگذشت زندگی نامیده می شود.
• این نوع مصاحبه معمولا در تحقیقات مربوط به سرگذشت زندگی از قابلیت کاربردی خوبی برخوردار است.
• در این نوع مصاحبه تلاش محقق آن است که به فهم فراگیری از نقطه نظرات یا وضعیت مصاحبه شونده نائل آید.
• سوال های مصاحبه در این روش از قبل طراحی نشده اند ولی مرتبط با هدف و یا سوال کلی پژوهش هستند.
• در این روش هیچ مقوله از پیش تعیین شده ای برای طبقه بندی پاسخ ها وجود ندارد. اغلب مصاحبه ها ساختار نیافته هستند، اما با مجموعه ای از سوالات جهت داده می شوند.
• این نوع مصاحبه را بی ساختار می نامند، یعنی مصاحبه شونده در آن آزاد است درباره هر آنچه به نظرش با اهمیت می نماید صحبت کند و معمولا دخالت و نفوذ اندکی از سوی محقق در جریان مصاحبه اعمال می شود.
• این نوع مصاحبه فقط می تواند در مورد تحقیقات کیفی مورد استفاده واقع شود.
• مصاحبه بدون ساختار برای جستجوی تفاسیر و معانی وقایع و موقعیت ها و اهمیت فرهنگی و نمادی آنها از دیدگاه مردم به کار برده می شود.
• مصاحبه بدون ساختار به طور گسترده ای در پژوهش های اجتماعی و حوزه های دیگر استفاده می شود و گنجایش تولید داده های غنی و ارزشمند را دارد.

فونتانا( Fontana) و فری (Frey) چک لیستی به شرح زیر برای هدایت جمع آوری داده ها در مصاحبه بدون ساختار در قوم نگاری ارائه دادند:

• ورود به جایگاه
• درک و فهم زبان و فرهنگ پاسخگو ها
• تصمیم گیری در مورد نحوه ای که پژوهشگر خودش را معرفی می کند
• پیدا کردن یک اطلاع دهنده
• ایجاد اطمینان
• جمع آوری مواد تجربی

چگونگی کنترل هر یک از موارد فوق تحت تاثیر ماهیت و موقعیت پاسخگو ها قرار می گیرد.

مصاحبه نیمه ساختار یافته

مصاحبه ی نیمه ساختار یافته یکی از معمول ترین انواع مصاحبه است که در تحقیقات کیفیِ اجتماعی مورد استفاده واقع می شود. این مصاحبه بین دو حد نهایی ساختاریافته و بدون ساختار قرار می گیرد که گاهی به آن مصاحبه عمیق هم می گویند که در آن از تمام پاسخگو ها سوال های مشابهی پرسیده می شود، اما آنها آزادند که پاسخ خود را به هر طریقی که مایلند ارائه دهند، در این مورد مسئولیت رمز گردانی پاسخ ها و طبقه بندی آنها بر عهده محقق است.

در کتاب روش های تحقیق و چگونگی ارزیابی آن در علوم انسانی، به این نوع مصاحبه مصاحبه ی منظم گفته شده است که در آن، مصاحبه گر از پیش سوال ها و پاسخ های مورد نظر را تهیه و تنظیم می کند و در زمان مصاحبه، آنها را در اختیار مصاحبه شوندگان و آزمودنی ها قرار می دهد.

می توان ویژگی های زیر را برای این مصاحبه بر شمرد:

• در این نوع مصاحبه محقق به دنبال اطلاعات خاصی است تا بتواند آنها را با اطلاعاتی که از دیگر مصاحبه ها به دست می آید مقایسه و مقابله کند.
• لازم است پرسش های مشابهی در هر مصاحبه پرسیده شود. اما از آنجایی که محقق همچنان خواهان آن است که مصاحبه انعطاف پذیر باقی بماند، ترتیبی می دهد تا در چنین شرایطی نیز اطلاعات مهم بتواند از دل مصاحبه استخراج شود.
• روش کاوش در این نوع مصاحبه خیلی مفید است، یعنی در حالی که ساختار کلی مصاحبه برای همه شرکت کنندگان یکسان است، اما مصاحبه کننده می تواند در مواقع لزوم سوال های دیگری بپرسد.
• در مقایسه با روش ساختار یافته حسن این روش در این است که در یک محیط آزاد انجام میگیرد. اما وقت گیر است.
• محقق برنامه مصاحبه آماده میکند. این برنامه شاید متضّمن تعدادی پرسش های خاص یا فهرستی از موضوعاتی باشد که قرار است مورد بحث قرار گیرد.
• برنامه برای مصاحبه تدوین می شود تا اطمینان حاصل شود که مصاحبه از پیوستگی لازم برخوردار است.
• در این نوع مصاحبه پژوهشگر یک راهنمای کلی یا فهرست بررسی تهیه می کند و براساس آن محور های کلی را از قبل مشخص می کند و هنگام مصاحبه برای هر محور سوال هایی در ذهن دارد. مصاحبه را می توان ضبط کرد یا نوشت.
• در این نوع از مصاحبه تمام آزمودنی ها سوال ها و پاسخ های یکسانی در اختیار دارند.
• برخی از مصاحبه گران و محققان عقیده دارند که همین استاندارد بودن روش و یا یکنواخت بودن آن در مورد همه آزمونی ها، طبقه بندی و تجزیه و تحلیل پاسخ ها را بسیار آسان می کند و روش را علمی تر جلوه می دهد.
• برخی پژوهشگران این روش را بیشتر می پسندند چون با داشتن مجموعه روشنی از رهنمود ها احساس راحتی بیشتری می کنند.

مصاحبه ساختار یافته

• از این روش مکرراً در تحقیقات بازار استفاده می شود.
• در این نوع مصاحبه ها، سوال ها از قبل طرح ریزی شده اند.
• نخست پژوهشگر از یک پرسشنامه رسمی استفاده می کند که در آن همه سوال هایی که قرار است پرسیده شود فهرست بندی شده اند.
• مصاحبه کننده پرسشهایی از شما می پرسد و پاسخنامه را بر مبنای پاسخ های شما علامت می زند.
• مصاحبه ساختار یافته یک تعامل بین مصاحبه گر و مصاحبه شونده را در بر می گیرد.
• از مصاحبه های ساختار یافته در تحقیقات کمّی استفاده می شود.
• میتواند رو در رو، با کمک رایانه و یا تلفن به انجام برسد.
• در این روش انعطاف پذیری و تغییر پذیری به حداقل می رسد، در حالی که استاندارد سازی به حداکثر می رسد.
• در این نوع مصاحبه، پژوهشگر می کوشد که نقشی خنثی ایفا کند و یک روش خنثی داشته باشد و بیشتر روی پاسخ های منطقی، تا پاسخ های هیجانی تاکید کند.
• این نوع مصاحبه ها برای حذف نقش پژوهشگر و ایجاد عینیت در موقعیت مطالعه طراحی می شود. اما به یاد داشته باشید که شما به عنوان یک پژوهشگر کیفی باید بپذیرید که هیچ واقعیت عینی و منفردی وجود ندارد، و این شما هستید که داده هایی را جمع آوری، دریافت و پردازش می کنید.
• در این روش سوال ها از قبل تهیه شده اند و در یک نظم منطقی مطرح می شوند و هر مصاحبه گری همان نظم را در سوال ها رعایت می کند.
• گاهی اوقات که پژوهشگر احساس می کند که به کاوش و جستجوی بیشتری نیاز دارد، می تواند سوال های تکمیلی را مطرح کند.
• این نوع مصاحبه بیشتر برای پژوهش های زمینه یابی تا پژوهش های کیفی مناسب است (لیچمن،۲۰۰۶ وپتن، ۱۹۹۰).

مقایسه

به منظور مقایسه بهتر مصاحبه ساختاریافته و بی ساختار در جدول زیر این دو جدول با یکدیگر مقایسه شده اند.