راهنمایی جامع برای نگارش خوب یک مقاله ISI

همان طورکه می‌دانید در بحث‌های گذشته راجع به نگارش مقاله ISI صحبت شد، اما در این مقاله ما به معانی ISC و ضریب تأثیر(IF) و اهمیت و ‌‌‌‌‌‌‌روش جستجوی آن و ایرادات شاخص ضریب تأثیر ‌‌و‌ نکاتی راجع به اهمیت داشتن اخلاق پژوهش می‌پردازیم.

۱- ISC چیست؟

ISC  یا نظام استنادی علوم کشورهای اسلامی، نخستین نظام رتبه‌بندی استنادی در جمهوری اسلامی ایران است که توسط مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری شیراز تهیه شده است.

پس از ISI (پایگاه استنادی علمی) و اسکوپوس در هلند،ISC  (پایگاه استنادی علوم جهان اسلام) سومین پایگاه استنادی برای سنجش عملکرد پژوهشی کشورها محسوب می‌شود که ۵۷ کشور در ‌آن مشارکت دارند.

۲- ضریب تأثیر (IF) چیست؟

ضریب تأثیر :

یک معیار کمی برای ارزیابی میزان تأثیرگذاری هر مجله علمی در یک دورۀ زمانی مشخص است. این شاخص که براساس میانگین نسبی تعداد «استنادها» به مقاله‌های یک مجله محاسبه می‌شود، برای نخستین باردر سال ۱۹۹۵ و توسط بنیانگذار ISI یوجین‌گارفیلد مطرح شد و به سرعت به صورت دستورالعمل جهت گزینش بهترین مجله‌ها به کار رفت.

همان طورکه اشاره شد، ضریب تأثیر به صورت میانگین، بر‌‌‌اساس تعداد ارجاعات به یک مورد قابل استناد‌ (نظیر مقاله پژوهشی‌، ‌مقالۀ مروری، نامه، یادداشت، چکیده و…) دریک مجله علمی در طول یک دوره زمانی معین تعریف شده است.

ضریب تأثیر نتیجه تعداد ارجاعات به مقاله‌های منتشرشده در طول دو سال اخیر یک مجله، تقسیم بر تعداد مقاله‌های منتشرشده در دو سال مذکور است.

بنابراین، ضریب تأثیر مربوط به هر سال، در سال بعد محاسبه می‌شود. مثلاً ضریب تأثیر مجله X درسال ۲۰۱۵را فقط می‌توان در سال۲۰۱۶ محاسبه کرد. برای این کار کافی است تمام استنادهای داده شده به مقاله‌های سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ این مجله را بر تعداد منابع استنادی که در همین دو سال در آن مجله منتشر شده تقسیم کنید.

مثلاً اگر در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ مجموعاً ۱۰۰ استناد به مقاله‌های مجله X داده شده باشد و در عین حال، در این دو سال ۵۰ مقاله قابل استناد در آن مجله به چاپ رسیده باشد، ضریب تأثیر آن از تقسیم ۱۰۰ بر۵۰ به دست می‌آید که برابر با ۲ خواهد بود.

شاخص ضریب تأثیر:

مهم‌ترین و در عین حال کاربردی‌ترین شاخص ارزیابی مجله‌ها از نظر ISI است. این عامل همه ساله توسط ISI بر مبنای ارجاعات به هر یک از مجله‌های علمی آن محاسبه می‌شود و نتیجه آن در گزارش JCR منتشر می شود. نکتۀ قابل توجه اینکه ضریب تأثیر نه برای مقاله یا نویسنده، بلکه برای مجله محاسبه می‌شود.

JCR بیش از ۷۵۰۰ مجله معتبر را در حدود ۲۰۰ حوزۀ موضوعی از سال ۱۹۹۷ به بعد دربرمی‌گیرد و با استفاده از آن می‌توان مجله‌ها را در حوزه‌های تخصصی، طبقه‌بندی و شاخص‌های رتبه‌بندی آن‌ها را بررسی کرد.

JCR در دو نسخه موجود است، نسخه «علمی» که دربرگیرنده بیش از ۵۹۰۰ ژورنال علمی است و نسخه «علوم اجتماعی» که مشتمل بر ۱۷۰۰ ژورنال است. JCR از طریق Web Of knowledge به شرط پرداخت وجه اشتراک قابل دسترسی است.

۳- چرا ضریب تأثیر مهم است؟

ضریب تأثیر به دو دلیل در مطالعات علمی و استنادهای پژوهشی کاربردهای فراوانی دارد. نخست آنکه امکان مقایسه میان مجلات موجود در هر رشته علمی را فراهم می‌کند و دوم آنکه علی‌رغم همه کاستی‌های آن، به هر حال ارائه ‌دهنده یک شاخص کمی و قابل استناد از میزان مراجعه به آثار مجلات است.

۴- روش جستجوی ضریب تأثیر یک مجله

در مقاله‌های قبلی اشاره شد که در سایت تامسون رویترز می‌توان به شاخص ضریب تأثیر مجلات پی برد. اما یکی دیگر از راه‌های سریع و مطمئن برای جستجوی ضریب تأثیر یک ژورنال، استفاده از سایت bioxbio است.

این سایت یکی از بهترین راه‌ها برای یافتن ضریب تأثیر مجلات ISI است. در این سایت لازم است شماره ISSN مجله را مطابق در باکس مربوطه وارد و جستجو کنید تا ضریب تأثیر مجلات را در سال‌های اخیر نشان دهد:

 WWW.bioxbio.com

همچنین یکی دیگر از امکاناتی که سایت bioxbio در اختیار کاربرانش قرار می دهد، مقایسه و انتخاب ژورنال‌های معتبر براساس ایمپکت فاکتورهای هر ژورنال است. به عبارت دیگر در این سایت می‌توانید ژورنال‌های مشهوری که توسط خود وب‌سایت پیشنهاد می‌شوند و بالاترین ایمپکت فاکتور را دارند یا در لیست PLOS قرار دارند را مشاهده کنید.

۵- ایرادات شاخص ضریب تأثیر چیست؟

در بخش‌های پیشین به ویژگی‌های مثبت و موثر شاخص ضریب تأثیر اشاره کردیم، اما در عین حال لازم است به این نکته هم اشاره کنیم که شاخص ضریب تأثیر به تنهایی یک شاخص کامل و جامع نیست. ضریب تأثیر فقط یک شاخص کمی است و به تنهایی نمی تواند مبنای قضاوت نهایی برای کیفیت مقاله‌های آن باشد.

بنابراین این فاکتور ابزار کاملی برای اندازه‌گیری کیفیت مقاله‌ها نمی‌باشد، اما چون روش بهتری وجود ندارد و در حال حاضر این روش نسبت به دیگر معیارها برای ارزیابی علمی از مزایای بیشتری برخوردار است، به همین دلیل عموماً مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 بعضی از اشکالات وارد به شاخص ضریب تأثیرعبارتند از:

– ناکافی بودن بازه زمانی دو ساله برای رشته‌های ایستاتر که دیرتر به پختگی استنادی می‌رسند.

– عدم تصحیح تفاوت رفتار استنادی در رشته‌ها و در نتیجه عدم قابلیت این شاخص برای مقایسۀ مجلات رشته‌های مختلف.

– عدم تصحیح تفاوت پوشش پایگاهی رشته‌ها.

– سوگیری پایگاه‌های آی‌اس‌آی به نفع مجلات انگلیسی – آمریکایی (به خاطر بین‌المللی بودن زبان انگلیسی).

– تفاوت در نوع منابع در صورت و مخرج کسر

– عدم امکان مقایسه بین رشته‌های مجلات و مقالات.

۶- اخلاق در پژوهش

یکی از مسائل مهم در حوزه فعالیت‌های پژوهشی بحث اخلاق در پژوهش و مسائل مرتبط با تقلب علمی است.

اقدام به نگارش مقاله پژوهشی و چاپ آن در یک ژورنال معتبر بین‌المللی ما را خواه‌ناخواه وارد جامعه علمی بین‌المللی خواهد کرد، جامعه‌ای که قوانین و بایدها و نبایدهای خاص خودش را دارد و از قضا برخی موازین و اصول آن بسیار مهم و سرنوشت‌ساز است.

توجه به اخلاق پژوهش و اجتناب از انواع مختلف فریبکاری‌های علمی، یکی از همین اصول مهم به شمار می‌رود که داوران و دست‌اندرکاران ژورنال‌های ISI نسبت به آن حساسیت ویژه‌ای دارند. این در حالی است که متاسفانه در جامعه ما توجه چندانی به اخلاق پژوهش نمی‌شود.

منظور از اخلاق پژوهش رعایت مجموعه‌ای از اصول اخلاقی در فرآیند تحقیق و پژوهش است؛ اصولی که در کل روند اجرای تحقیق، از آغاز گردآوری اطلاعات و انجام بررسی و تحلیل، تا ارائه نتایج تحقیق و نهایتاً انتشارگزارش آن، باید مدنظر محقق قرار گیرد. در ادامه به بعضی از معیارهای اصلی اخلاق پژوهش اشاره می‌کنیم.

الف) اصل تقدم فهم کامل قبل از نقد

این بدان معناست که شخص محقق در زمان نقد یک ایده، پروژه یا مقاله ابتدا متعهد به این باشد که منبع را به خوبی مطالعه کرده و به خوبی بفهمد، او باید بداند که محقق آن اثر چه می‌خواهد بگوید. تنها پس از آن است که می‌تواند وارد حوزه نقد اثر شود.

عدم رعایت این اصل، نشان دهنده این رفتار غیراخلاقی است که ما نقد می‌کنیم بدون اینکه اصلاً بدانیم در اثر مورد نظر، چه مطلبی ارائه شده است. این یعنی ما نقد کرده‌ایم، اما مسئلۀ ما، مسئله‌ای علمی نبوده است. یک نقد صادقانه نبوده و ما، خودآگاه یا ناخودآگاه، به دنبال چیز دیگری بوده‌ایم.

ب) اصل نقد‌پذیری

در بسیاری مواقع ما به عنوان محقق دیگران را نقد می‌کنیم و در بسیاری مواقع هم دیگران ما را نقد می‌کنند باید ظرفیت پذیرش نقد را داشته باشیم. وقتی ما یک کار علمی انجام داده‌ایم و آن را به جامعه علمی عرضه کرده‌ایم، طبعا بسیاری از کارشناسان و متخصصان این کار را ارزیابی خواهند کرد و ممکن است در این میان برخی کار ما را بپسندند و برخی هم نپسندند.

اگر ما را به صورت علمی و منطقی نقد کردند، خیلی خوب است که این ظرفیت را داشته باشیم که نقدشان را بپذیریم و بفهمیم. سعی کنیم تا جایی که معتقدیم نقد درست بوده مشکلات را برطرف کنیم و نقد دیگران، باعث خشم و رنجش ما نشود. این مورد، به ویژه در جریان داوری مقالات علمی بسیار مهم است.

در برخی موارد مشاهده می‌شود که صاحب مقاله، به جای توجه به اشکالات و نکات اصلاحی که داور در مورد اثر او مطرح کرده، این نقد را یک برخورد شخصی تلقی کرده و به صورت احساسی و با ناراحتی با آن برخورد می‌کند. در حالی که انتقادات داور اگر بتواند منجر به بهبود کیفیت اثر ما شود نه تنها امر منفی نیست، بلکه جا دارد سپاسگزار چنین نقدی باشیم.

ج) اصل قضاوت مستدل

ممکن است ما به عنوان محقق، در مورد بسیاری از مسائل، طرف قضاوت و اظهارنظر قرار بگیریم. همچنین ممکن است از ما راجع به مسائل مختلف سوال پرسیده شود و گاه درحیطه تخصصی‌مان، ضرورت دارد درباره یک مساله اظهار نظرکنیم و نظر بدهیم.

اخلاق پژوهش به ما می‌آموزد که وقتی قضاوت می‌کنیم مستدل قضاوت کنیم. با ارائه استدلال و طرح دقیق مسئله سخن بگوییم. همان طور که وقتی یک کار تحقیقاتی انجام می‌دهیم لازم می‌دانیم از همه منابع استفاده کنیم تا حرف خود را مستدل مطرح کنیم، این روش را باید در عرصه‌های مختلف هم داشته باشیم. در حوزه اخلاق پژوهش، قضاوت بدون استدلال، یک کار غیراخلاقی به حساب می‌آید.

د) اصل صداقت

صداقت یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های یک محقق است. اصل صداقت به این معناست که زمانی که من تحقیق انجام می‌دهم یافته تحقیق خود را به صورت صادقانه استخراج و اعلام کنم. به عنوان مثال، وقتی شروع به تحقیق راجع به موضوعی می‌کنیم، لازم است اولاًهمه مسائل تحقیق را به صورت کامل و بدون سانسور و ثانیاً نتایج تحقیق را بدون قضاوت و پیش‌داوری و ارزش‌گذاری ارائه دهیم.

این مسئله بسیار مهم است که ما به نتیجه واقعی تحقیق‌مان وفادار باشیم، نتیجه را دستکاری نکنیم و در انتشار نتیجه و دستاوردهای پژوهش‌مان، مسائلی غیر از مسائل علمی را لحاظ نکنیم. ما تحقیق انجام داده‌ایم و این تحقیق، ما را به یک یافته خاصی رسانیده است، پس باید صادقانه آن یافته را اعلام کنیم.

هـ) اصل امانت‌داری علمی

از مهم‌ترین مسائل در بحث اخلاق پژوهش، اصل امانت‌داری علمی است. امانت‌داری علمی معنی گسترده‌ای دارد؛ اما به صورت کلی به این معناست که من به‌عنوان محقق از مجموعه اطلاعات و منابع و داده‌هایی که از دیگران برای کار خود می‌گیرم، محافظت کنم و آن‌ها را به عنوان امانت‌هایی در نظر بگیرم که لازم است به وقتش به صاحبان آنها برگردانم. در مقاله بعدی که درباره فریبکاری علمی سخن می‌گوییم، این مسئله را بیشتر توضیح خواهیم داد.