مراحل اجرای تحلیل گفتمان

تحلیل گفتمان به معنای یکی از روش های پژوهش در علوم رفتاری دارای مراحل مختلفی است. صرف نظر از آنچه گذشت، اقداماتی به منظور اجرای یک تحلیل گفتمان به نحو بایسته و شایسته لازم و ضروری است که به صورت کاملا مختصر عبارتند از :

طرح مسئله

در هر نوع پژوهشی از جمله روش تحلیل گفتمان، ابتدا می باید مسئله تحقیق تبیین شود . در شناسایی مسئله پژوهش، پژوهشگر حوزه تحلیل گفتمان می باید شواهدی دال بر وجود مسئله عرضه کند و تلاش نماید تا تصویری از زمینه بحث ارائه دهد و گستره و علل بروز و ظهور آن را توصیف و طرح کند.

تبیین موضوع تحقیق

موضوع تحقیق می باید به وضوح هرچه بایسته و شایسته تر روشن شود.

فرضیه سازی

در این مرحله با استناد به نظریه ای، فرضیه یا فرضیه هایی چند به مثابه پاسخ موقت به پرسشی که در موضوع پژوهش مستتر است، آماده می شود . در این صورت تحلیل گفتمان نیز همانند هر روش دیگر پژوهشی، ابزاری است جهت محک تجربه فرضیه های تحقیق .

تعریف مفاهیم

در این مرحله مفاهیم نظری نیز به صورت مفاهیم عملیاتی قابل سنجش و واکاوی می باشند .

ارائه چارچوب نظری

این مرحله یکی از کلیدی ترین مراحل انجام تحلیل گفتمان است. این مهم نیز بعد از یک مرحله مطالعه مقدماتی و ابتدایی، برای پژوهشگر بدست می آید. پژوهشگر متغیرهای خود را به شاخص ها و ابعاد کوچک تر تقسیم می کند و به دنبال جمع آوری مطالب می رود.

نمونه گیری

در تحلیل گفتمان متون نوشتاری و شفاهی، مانند مطالعه رفتار انسان ها، مشاهده مستقیم تمام موارد لازم نیست و محقق مجبور است نمونه گیری کند . شیوه نمونه گیری در تحلیل گفتمان نیز همچون سایر روش های تحقیق است و ممکن است در سطوح و ابعاد مختلف کلمات، عبارات، پاراگراف ها، فصول، کتاب ها و مانند آن صورت گیرد و به تناسب از فنون نمونه گیری تصادفی و یا غیرتصادفی نیز استفاده شود . نکته شایان توجه این است که در نمونه گیری های مربوط به متون مورد تحلیل قضاوت و سوگیری توسط پژوهشگر به وجود می آید، به ویژه در میان متون و دست نوشته های پراکنده افرادی که از بعد روحی در تلاطمات شدید قرار دارند .

واحد تحلیل

واحد تجزیه و تحلیل در تحلیل گفتمان متن یا گفتار شفاهی یا مکتوب است که مورد مطالعه قرار می گیرد و در تحلیل گفتمان آن را واحد تحلیل می نامند. معمول ترین واحد تجزیه و تحلیل و تفسیر در مطالعات گفتمانی،« یک بخش از متن »است. در روش تحلیل گفتمان انتخاب داده ها به خودی خود واحد تجزیه و تحلیل و تفسیر را معین نمی کند، بلکه یک مجموعه از اسناد و مجموعه ای از متون و داده ها و یک واحد تحلیل منحصر و منفرد وجود دارد. واحد تحلیل در این نوع مطالعات فراتر از کلمه است و بر اساس موضوع مورد مطالعه و متغیرها و شاخص های پژوهش، واحد تحلیل می تواند یک جمله، بند، عبارت، صفحه، مصاحبه، خاطرات، سخنرانی و … باشد .

طبقه بندی اطلاعات جمع آوری شده

مطالب و داده ها را می باید بر اساس فرضیه های پژوهش در مقولات یا طبقات متفاوت طبقه بندی نمود . طبقه بندی متون در تحلیل گفتمان نیز همانند سایر روش های پژوهش در علوم رفتاری، می باید مبتنی بر متغیرها و شاخص های فرضیات و اهداف پژوهش صورت گیرد . علاوه بر این، طبقه بندی می باید با دقت فراوان، به صورت کامل و متمایز از یکدیگر انجام گیرد.

تحلیل متون و اطلاعات

در نهایت، پژوهشگر با مراجعه به اصول و قواعد تحلیل گفتمان، به تحلیل یافته ها و مطالب اقدام نماید. تحلیل گفتمان می تواند ناظر بر چند سطح باشد؛ سطح توصیفی که صرفا به تحلیل متن می پردازد، سطح تفسیری که به تحلیل فرایندها می پردازد و سطح تبیینی که تحلیلی اجتماعی است.

نقد و ارزیابی تحلیل گفتمان

از جمله مهم ترین امتیازات روش تحلیل گفتمان، غیرمداخله ای و غیرواکنشی بودن آن است. نیازی نیست با کسی مصاحبه شود، پرسشنامه ای تکمیل گردد یا آزمایش انجام شود پژوهشگران دخالتی در شکل گیری اطلاعات ندارند و خالقان متون نیز واکنشی نشان نمی دهند.
تحلیل گفتمان امکان مطالعه فرآیندهایی را که در یک دوره زمانی طولانی رخداده است را فراهم می کند. به سهولت قادر است تحولی را که در فضای فکری و روانی بخشی از جامعه رخ داده است از این طریق مطالعه کند .
معمولا تکرار بخشی از پژوهش که در برخی از روش های تحقیق تقریبا امری محال است، در روش تحلیل گفتمان امکان پذیر است. رفع یک اشتباه و یا تکمیل اطلاعات در یک بخش و یا بازبینی مجدد آن، نیازی به تکرار همه بخش های تحقیق ندارد و تجدید نظر در تحلیل همان بخش کفایت می کند .
روش تحلیل گفتمان در عرصه علوم رفتاری دارای قابلیت ها و کارکردهای فراوانی است رویکرد و نگرش نوین آن توانسته است سطح بالایی از ابتکار و خلاقیت پژوهشگران علوم رفتاری و سایر گرایش های علوم انسانی را مهیا نماید.
روش تحلیل گفتمان از هزینه کمی در مقایسه با سایر روش های تحقیق، برخوردار است، معمولا موارد لازم برای تحلیل گفتار و متون به آسانی و ارزانی در دسترس محقق قرار می گیرد .

نقاط ضعف

یکی از آسیب ها و نقاط ضعف روش تحلیل گفتمان، نداشتن اطلاعات و شناخت بایسته و شایسته محققان در تمیز رویکردهای تحلیل گفتمان است. این امر به حدی گریبانگیر پژوهشگران است که بعضا مشاهده می شود برخی به جای بکار بردن شیوه ها و مراحل اجرای تحلیل گفتمان به انجام تحلیل گفتمان پرداخته اند .
از جمله ایرادات وارده به روش تحلیل گفتمان، مربوط به مفروضات فلسفی این رویکردست به طوری که در باب مفروضات فلسفی نظریه های گفتمان دو ادعا مطرح شده است:این که این رویکردها ایده آلیستی یا آرمان گرا هستند و دیگر این که این رویکردها نسبیت گرا می باشند. به عبارت دیگر به دلیل عدم قابلیت تحلیل پدیده های فراگفتمانی، آن ها را فاقد معانی مستقل تلقی می کنند. همچنین به علت کیفی بودن، تفسیر متن کاملا در اختیار پژوهشگر قرار دارد و از این رو تحلیل را به نسبی بودن دچار می سازد .
یکی از نواقص جدی روش تحلیل گفتمان، محدود بودن آن به اسناد و مدارک و متون از پیش ثبت شده است. البته این مهم را نیز می باید در نظر گرفت که اگر از تحلیل گفتمان صرفا به عنوان روشی برای تجزیه و تحلیل داده ها و متون موجود استفاده شود، این ضعف تا حد قابل توجهی رنگ می بازد .
تحلیل گفتمان مانند هر روش دیگری دارای برخی مشکلات مربوط به پایایی و روایی است. در مورد روایی این روش، مسئله این است که روشن نیست که تحلیل گر توانسته باشد رواترین نوع تحلیل و ارزیابی را برای موضوع بکار برده باشد .
یکی دیگر نواقص روش تحلیل گفتمان، انتزاعی بودن آن است و از این رو پایایی آن را نیز تحت الشعاع قرار می دهد.

مشاوره 24 ساعته : 09199631325 و 09353132500

خطوط دارای تلگرام و واتس اپ نیز می باشد.