نکاتی برای تدوین پایان نامه|نگارش پایان نامه

پایان نامه، گزارشی از کار عملی محقق است که با تصویب گروه آموزشی، راهنمایی هئیت علمی و داوری استادان به اتمام رسیده است. اما برای انتخاب موضوع پایان نامه باید مطالعه علمی و بررسی‌‌های صحیحی داشته باشیم. در ادامه به به بررسی تعدادی از مطالعات علمی پرداخته‌ایم. با ما همراه باشید.

انواع فعالیت‌‌های علمی

• پژوهش اصیل

محقق در مطالعه‌‌ای نظام مند، مسئله‌‌ای نو را در مقیاس تاریخ علم،  تحقیق و بررسی‌ می‌کند که بعضی از اساتید فن، به آن «پژوهش اصیل»‌ می‌گویند. در حقیقت مسئله، رخنه‌‌ای معرفتی در مقیاس تاریخ علم است که هم مواجهه و هم پاسخ به آن، در گرو مطالعه‌‌ای نظام مند است. در صورت اثربخشی این مطالعه، نتیجه و دستاورد تحقیق، به نظریه‌‌ای نوین و تولید علم در مقیاس تاریخ دانش‌ می‌انجامد. برای نمونه، در مطالعه‌‌های درون دینی‌ می‌توان به هم بستگی میان دو امر ایمان و عمل صالح پرداخت.

• بازپژوهی

محقق در این روش، مسئله‌ای که پیش از این بررسی کرده اند را دوباره مورد پژوهش قرار‌ می‌دهد یا همان مسئله را با فرضیه یا مبانی دیگر مجدداً بررسی‌ می‌کند؛ مانند مسئله ارتدادی که از منظر روان شناختی مورد تحقیق گرفته بود را بار دیگر از دیدگاه  جامعه شناختی بررسی‌ می‌کند. البته گاهی هم همان فرضیه را در شرایطی نوین، مطالعه و بررسی‌ می‌کند؛ مانند اینکه دین و بهداشت روانی که در جامعه مسیحی مورد مطالعه قرار گرفته بود را در محیط اسلامی نیز بررسی‌ می‌کند. گاهی این روش تحقیقی هم‌ می‌تواند به اثر بخشی و تولید علم منجر شود.

• مطالعه توصیفی صرف یا زمینه یابی

«تحقیق زمینه یابی» مشاهده پدیده‌ها به منظور معنا دادن به جنبه‌‌های گوناگون اطلاعات جمع آوری شده است. فرایند این تحقیق، دو مرحله دارد:

الف) مشاهده دقیق و نزدیک پارامترهای مورد پژوهش در جامعه؛

ب) جمع آوری اطلاعات و معنا دادن به امور مشاهده شده.

هدف در این نوع مطالعه، توصیف یک جامعه تحقیقی  در زمینه ی توزیع یک پدیده ی معین است. به همین دلیل، محقق در مورد علت وجود توزیع بحث نمی کند، بلکه تنها به چگونگی آن در جامعه مورد پژوهش‌ می‌پردازد. در این نوع مطالعه، به طور معمول، فرضیه‌‌ای مورد آزمون قرار نمی گیرد؛ بررسی وضعیت اشتغال فارغ التحصیلان رشته‌‌های الهیات در ده سال اخیر، نمونه‌‌ای از آن نوع مطالعه است. پس مطالعه ی توصیفی صرف،  یک فرایند گردآوری و سامان بخشی به اطلاعات است، اما حاصل آن دست یابی به اطلاعات در خورد برای پژوهش‌‌های اصیل یا بازپژوهی‌ می‌شود. بنابراین، باید توجه داشت که تحقیق زمینه یابی به تنهایی به تولید علم نمی انجامد.

• مطالعه به منظور اطلاع رسانی

هنگامی که درباره ی «علامه حلی» از یک دایره المعارف، مانند یک فرقه ی کلامی، یک دانشمند و ادیب، یک شهر و یا نظریه ای، مقاله‌‌ای را‌ می‌نویسیم، در حقیقت، به مطالعه‌‌ای نظام مند روی آورده، به اسناد گوناگون مراجعه و یافته‌ها را نقد و بررسی‌ می‌کنیم و سپس، به سامان دهی آن‌ها‌ می‌پردازیم. البته در این مطالعه، به اطلاعاتی دست‌ می‌یابیم که پیش از این پیدا نبود  و بدین ترتیب، تلاش تحقیقی ما، به کشف و نوآوری خواهد رسید. اما مطالعه ما به یک معنا، مسئله محور نیست، بلکه مواد اولیه مطلوبی را در اختیار محققان قرار‌ می‌دهد. در حقیقت باید گفت که اطلاعات شایسته، برای پژوهش‌‌های اصیل و بازپژوهی گردآوری شده اند. نمایه نویسی و فهرست نگاری، اگر نظامند و با چارچوب نظری نمایه نویسی و فهرست نگاری منطبق باشد، تا حدودی به چنین مطالعه‌‌ای نزدیک است.

• مطالعه مروری

بازخوانی روشمند یک اثر یا دیدگاه همراه با ملاحظه‌‌های انتقادی و تکمیلی، مطالعه مروری است. البته در این موارد، باید اثری مهم و قابل تحلیل باشد تا محقق به تحلیل محتوایی، نقد و ارزیابی روش مؤلف، تأمل در سازگاری درونی، کشف مبانی، توجه به لوازم منطقی، نتایج معرفتی و آثار عینی و بسترهای معرفتی ظهور نظریه و جهت گیری‌‌های عمده در مطالعه بپردازد. بی شک، توسعه علم در گرو نقد تحقیقات علمی است. بنابراین مطالعه مروری در نوع خود، بسیار مهم است.

• مطالعه مروری فراگیر

گاهی در مورد یک مسئله یا زمینه مطالعاتی، دیدگاه‌‌های متفاوتی در دوره‌‌های گوناگون تاریخی ارایه‌ می‌شود. این مطالعه در زمینه‌‌های گوناگون فلسفی، کلامی، عرفانی، تفسیری و فقهی مؤثر است. برای نمونه، تقسیم بندی قضایا از نظر موضوع، مسئله‌‌ای است که از زمان « ارسطو» تا به امروز، دیدگاه‌‌های خاصی را پدید آورده است. مروری بر همه این دیدگاه ها، مقایسه دیدگاه خلف با اسلاف گذشتگان و بازماندگان و علمای دیروز و امروز و تحلیل تطبیقی آن‌ها با یکدیگر، نتایج معرفتی گران بهایی به دست‌ می‌دهد.

• مطالعه برای تدوین متون آموزشی

گاهی با هدف آموزش و انتقال دانش، به تدوین کتاب‌ می‌پردازیم. تدوین نوشتارهای آسان یاب، از اندیشه‌‌های پیشینیان بوده است. نگارش متون درسی، به مطالعه‌‌ای نظام مند و نگارشی سازمان یافته نیاز دارد. اثربخشی این نوع از فعالیت‌‌های علمی بیش از همه، به تخصص نویسنده  و برخورداری او از فن نویسندگی بستگی دارد. جهت‌گیری این کار، برای انتقال اطلاعات و آموزش است.